Herkenning van heidelibellen

Tekst: Nathalie Nauta,  Foto’s: Joop Verburg, Hero Moorlag en Nathalie Nauta

Wat zijn heidelibellen?

Libellen worden onderverdeeld in de zogenaamde ‘echte libellen’ en juffertjes. Echte libellen zijn onderverdeeld in 5 families. De familie van de korenbouten is met 21 soorten in Nederland een grote en zeer diverse familie. Tot deze familie behoren o.a. de witsnuitlibellen, oeverlibellen en de heidelibellen. Heidelibellen zijn kleine (tot 4.5 cm lang), gedrongen echte libellen. De mannetjes van de meeste soorten hebben een rood achterlijf, de vrouwtjes en jonge mannetjes zijn meestal geel, oranje of bruin. Ze zijn vaak zittend in de vegetatie of op de grond te vinden, ook ver van het water. Ze vliegen vaak voor je op als je bijvoorbeeld over een pad door de heide of het bos loopt. Ze komen vooral bij stilstaande wateren voor en vliegen van half juni tot in oktober. In Nederland komen 9 soorten heidelibellen voor, waarvan 6 soorten in de omgeving van Zuidwolde en/ of op de ecoducten zijn waargenomen. De zwarte heidelibel, bloedrode heidelibel, steenrode heidelibel en bruinrode heidelibel zijn algemeen voorkomende soorten. De bandheidelibel en zwervende heidelibel waren vrij zeldzaam, maar zijn de laatste jaren algemener geworden.

Zwarte heidelibel

Dit is de kleinste echte libel van Nederland en tevens ook de enige zwárte heidelibel (alleen uitgekleurde mannetjes!). Het belangrijkste onderscheidende kenmerk, dat altijd te zien is, is de zwarte band op de zijkanten van het borststuk waarin drie kleine gele vlekjes staan. De poten zijn geheel zwart. Vrouwtjes en jonge mannetjes zijn minder uitgebreid zwart dan mannetjes, met name de bovenzijde van het achterlijf blijft grotendeels geel. Oude mannetjes worden nog donkerder en zijn bijna geheel zwart.

Zwarte heidelibel (vrouw)

Zwarte heidelibel (man)

Zwarte heidelibel (oude man)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Om de ‘rode heidelibellen’ (bloedrode, steenrode en bruinrode heidelibel) uit elkaar te kunnen houden, kijk je naar de poten en de kop.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bloedrode heidelibel

De bloedrode heidelibel is de enige met helemaal zwarte poten (alleen de Kempense heidelibel heeft ook zwarte poten maar die is in ons gebied nog niet aangetroffen). Dit geldt voor zowel mannetjes als vrouwtjes. Uitgekleurde mannetjes zijn felrood, hebben een egaal bruinrood borststuk en een rood gezicht. Vrouwtjes en jonge mannetjes zijn geel tot bruin.

Bloedrode heidelibel (vrouw) (foto Hero Moorlag)

Bloedrode heidelibel (man)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Het onderscheid tussen de steenrode en de bruinrode heidelibel is het lastigst en vergt enige training. Handig hierbij kan de volgende link zijn:
http://waarneming.nl/familie_vergelijk.php?soort_ids%5B%5D=640&soort_ids%5B%5D=641&soort_ids%5B%5D=642

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Steenrode heidelibel

De steenrode heidelibel heeft zwarte poten met een brede gele/bruine streep. Verder is er een kenmerk dat deze libel onderscheid van de bruinrode heidelibel, dat zelfs voor zeer ervaren libellenkenners nog lastig te zien is: het zwarte streepje op het voorhoofd (tussen de ogen). Deze loopt langs de oogranden naar beneden (de zogenaamde ‘hangsnor’). Het vrouwtje is op een ander kenmerk goed te onderscheiden van de bruinrode heidelibel: de legschede (bijna aan het einde van het achterlijf) staat in zijaanzicht haaks van het achterlijf af (opvallend zichtbaar).

Steenrode heidelibel (vrouw)

Steenrode heidelibel met snor (foto Hero Moorlag)

Bruinrode heidelibel

De bruinrode heidelibel heeft zwarte poten met een smalle gele/bruine streep en géén hangsnor. Daarnaast is de legschede van het vrouwtje niet opvallend zichtbaar in zijaanzicht (slechts zwak afstaand).

Bruinrode heidelibel (vrouw)

Bruinrode heidelibel (vrouw)

Bruinrode heidelibel (man

Bruinrode heidelibel (man)

Bandheidelibel

Deze soort is niet met andere soorten te verwarren door de fraaie vleugeltekening: een donkere dwarsband in iedere vleugel bij zowel het mannetje als het vrouwtje. Uitgekleurde mannetjes krijgen een dieprood achterlijf en rode pterostigma’s. Jonge mannetjes en vrouwtjes hebben een geel (later bruin) achterlijf en opvallend crémekleurige pterostigma’s.

Bandheidelibel (vrouw)

Bandheidelibel (man)

Zwervende heidelibel

Onderscheid ten opzichte van de andere heidelibellen: onderkant van de ogen kenmerkend blauwgrijs. Pterostigma’s geel met dikke zwarte randaders. Mannetjes: recht en dieprood achterlijf, voorste vleugeladers opvallend rood. Vrouwtjes en jonge mannetjes: achterlijf aanvankelijk citroengeel, later donkergeel tot strokleurig, voorste vleugeladers geel. Vooral in pionier situaties, bij open water met weinig begroeiing. Deze prachtige libel is ook al gespot op het “nieuwe ecoduct Suthwalda”!

Zwervende heidelibel (vrouw)

Zwervende heidelibel (man)